Władza rodzicielska po rozwodzie

W chwili orzekania o rozwodzie obligatoryjnym elementem wyroku, w przypadku posiadania przez strony małoletnich dzieci, jest również orzeczenie o władzy rodzicielskiej nad nimi. Tym samym sąd może:

• powierzyć jej wykonywanie obojgu rodzicom,
• powierzyć jej wykonywanie tylko jednemu z rodziców i tym samym ograniczyć ją drugiemu do określonych praw i obowiązków względem potomka (lub ograniczyć władzę obojga rodziców),
• pozbawić lub zawiesić władzę rodzicielską małżonka lub małżonków nad małoletnim.

Władza rodzicielska dla obojga rodziców.

Powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom wymaga ustalenia przez sąd, iż wzajemny stosunek małżonków oraz inne okoliczności, przede wszystkim ich dotychczasowy stosunek do dziecka oraz wzajemne kontakty w tym zakresie, zapewniają szanse zgodnego wykonywania przez oboje rodziców władzy rodzicielskiej wspólnie, w sposób odpowiadający dobru dziecka i interesowi społecznemu (vide: uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 roku, III CZP 70/66, OSNCP 1968, nr 5, poz. 77).

Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom możliwe jest zatem wtedy, gdy małżonkowie nie są ze sobą silnie skonfliktowani i istnieje szansa, że będą współdziałać w zakresie dobra dziecka.

Pozostawienie władzy obojgu rodzicom powoduje, że każdy z nich zachowuje zarówno swoje prawa, jak i obowiązki wobec potomka. Rodzice muszą zatem wspólnie podejmować decyzje odnośnie chociażby zapisania dziecka do szkoły, na zajęcia dodatkowe, podjęcia konkretnego leczenia czy wyjazdu zagranicznego małoletniego. Łatwo zatem sobie wyobrazić, że konflikt między byłymi małżonkami może „sparaliżować” podjęcie ważnej decyzji i wywołać niepotrzebny stres dla dziecka. Z tych względów pozostawienie władzy obojgu rodzicom następuje wówczas gdy wykazują umiejętność współdziałania ze sobą.

Władza rodzicielska powierzona jednemu z rodziców.

W odróżnieniu od poprzedniego przypadku, niestety często się zdarza, że konflikt między rozwodzącymi się rodzicami jest tak silny, że niewątpliwie utrudnia funkcjonowanie małoletniego w nowych warunkach życiowych. Sytuacja, w której sąd powierza władzę rodzicielską jednemu z rodziców z ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka jest często spotykany w praktyce.

Sąd wówczas określa szczegółowo zakres obowiązków i uprawnień rodzica, któremu ograniczono prawa, kierując się dobrem dziecka. Jako przykład wskazać można, iż rodzic ograniczony w wykonywaniu władzy rodzicielskiej może posiadać prawo do współdecydowania w takich kwestiach jak np. wybranie szkoły, do jakiej dziecko będzie uczęszczało, zajęć pozalekcyjnych, zmiany miejsca zamieszkania, wyboru lekarza, wyjazdu zagranicznego. Wówczas inne, bieżące kwestie związane z małoletnim podejmuje ten z rodziców, który nie jest ograniczony w swoich prawach rodzicielskich. Sposoby uregulowania niniejszej kwestii są bardzo szerokie i nie ma tu zamkniętego katalogu możliwości. Wszystko zależy od okoliczności sprawy i stopnia skonfliktowania stron.

Zawieszenie lub pozbawienie wykonywania władzy rodzicielskiej.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców w wyroku orzekającym rozwód może nastąpić w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, na podstawie art. 110 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zawieszenie może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa (art. 112 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Natomiast pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców następuje w oparciu o art. 111 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. skazanie rodzica na odbywanie długoletniej kary pozbawienia wolności, wieloletni wyjazd za granicę połączony z brakiem zainteresowania dzieckiem) albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, albo w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzica służy przede wszystkim dobru dziecka, które ma prawo rozwijać się w spokojnym środowisku, będąc otoczonym opieką tego rodzica, który wykazuje zainteresowanie małoletnim.

Należy również pamiętać, że rozstrzygnięcie w zakresie władzy rodzicielskiej, wydane w wyroku rozwodowym, nie musi być tym ostatecznym i każdy z rodziców ma prawo wystąpić do sądu o zmianę w tym zakresie, przedstawiając stosowne dowody i nowe okoliczności w sprawie. W swojej praktyce zawodowej często spotykam się z sytuacjami, że małżonkowie, pragnąc szybko zakończyć swój związek, godzą się na liczne ustępstwa wobec siebie, które następnie, z upływem czasu, niestety uniemożliwiają im współdziałanie w zakresie dobra dziecka. Wówczas na nowo muszą wystąpić na drogę sądową, mając na względzie interes małoletniego.